Een aantal van jullie is het ongetwijfeld vast al opgevallen: er is weer leven op boerderij Hoog Hammen. Natuurlijk, ook sinds Jan Broekema als laatste bewoner zijn familiebezit in 2011 met pijn in het hart van de hand deed, wordt er in het seizoen op de vijftig hectare land van de boerderij nog altijd druk geploegd, gezaaid, gesproeid en geoogst. De Vara kwam met een grote filmploeg van wel vijftig mensen, doopte Hoog Hammen om tot Hollands Hoop en draaide er de opnames voor de inmiddels roemruchte televisieserie. Maar ook de mensen van de Vara kwamen en gingen, net als de vele bezoekers die door de serie nog altijd de weg naar de Graauwedijk weten te vinden. Van permanente bewoning was al die jaren geen sprake. Tot Stichting Hoop voor Hoog Hammen met instemming van de huidige eigenaar er in maart dit jaar haar intrek nam en er aan de tijd dat Hoog Hammen toch een soort spookboerderij was, een einde kwam. Doel van de stichting: boerderij Hoog Hammen redden van de ondergang en deze bijzondere, historische plek voor de omgeving behouden als oase van cultuur, natuur en rust, op steenworp afstand van de stad. Met als het even kan voor ieder wat wils: van een ijsje op het achtererf, tot een cabaretvoorstelling in het theater of een bijzondere, biologische en lokale maaltijd in het voorhuis. Een aantal betrokkenen bij het project aan het woord.
Marcel Hensema, hoofdrolspeler in de serie ‘Hollands Hoop’, is ambassadeur van het project ‘Hoop voor Hoog Hammen’:
“Hoog Hammen is hét symbool voor het verhaal van Groningen. Eens een trotse welvarende boerderij die nu dreigt te vervallen, waarvan iedereen denkt ‘laat maar zitten, want het wordt toch niks’. Ik vind dat we ons daar niet bij neer moeten leggen. Daarom zet ik mij graag actief in om mee te helpen deze waardevolle cultuurhistorische plek te behouden voor het nageslacht en Hoog Hammen te transformeren tot een bruisend economisch en cultureel pronkjewail in het hart van de provincie Groningen. Als oud-Hoogezandster en hoofdrolspeler van de televisieserie ‘Hollands Hoop’ ben ik met volle overtuiging ambassadeur van het project ‘Hoop voor Hoog Hammen’!”
Leanne Nobel is penningmeester van de Stichting Hoop voor Hoog Hammen en vrijwel dagelijks op de boerderij aanwezig:
“Mijn liefde voor het gebied tussen Lageland en Overschild is echt geboren toen ik in 2007 mijn papiertje voor juf Frans ging halen. Door de universiteit was ik als leraar in opleiding geplaatst op het Ommelander College. Drie keer per week reed ik vanuit Scharmer over de Luddeweersterweg en de Graauwedijk naar Appingedam en elke keer genoot ik. Wij (mijn man Tim en onze drie kinderen) wonen sinds 2004 in Scharmer en natuurlijk kende ik het gebied al, maar toen is het echt ‘houden van’ geworden. Het kronkelen door het landschap, de weidse luchten en vrijwel nooit een tegenligger… Ik heb wel eens een aangereden fazant aan de kant van de weg gelegd en ook een keer een losgebroken schaap teruggebracht naar de boer…. Toen was daar de serie Hollands Hoop. Bij het tweede seizoen bekroop mij de gedachte: deze prachtige boerderij moet blijven, ook als de mensen van de Vara al lang weer vertrokken zijn. Hoog Hammen als symbool voor de schoonheid van het Groninger erfgoed, met – dankzij Hollands Hoop – een landelijke uitstraling. Samen met Marleen, een hele goede vriendin van mij, hebben we drie jaar geleden contact gezocht met eigenaren Jan en Titia Offenberg. We zijn bij ze op bezoek gegaan en aan de keukentafel zei Jan: ‘Jullie zijn eigenlijk het eerste mooie dat me overkomt met de boerderij.’ Zo is het begonnen. Jan zei er wel bij: ‘Nu nog een constructief plan.’ Niet veel later kreeg ik op mijn school – het Parcival College – de jongens van boerderij De Hammen in de klas. Zij vertelden over de grote problematiek met de aardbevingsschade bij hen ter plaatse en al het gedoe dat ze ervan hadden. Ik heb toen letterlijk gezegd: ‘Boerderij Hoog Hammen ga ik redden, let maar op jongens.’ En ja, als juf moet je wel het goede voorbeeld geven natuurlijk. Een andere goede vriend, Michel, had ik op een feestje ook verteld over Hoog Hammen. Eind vorig jaar kwam hij erop terug. We zijn gaan kijken en hij was meteen verkocht. Niet veel later heb ik mijn vader (architect Jan Giezen) meegenomen. Toen ook hij zijn grote enthousiasme uitsprak – heel wat voor een rasechte Groninger – is de hele boel echt op gang gekomen. Mijn vader heeft een prachtig boekje gemaakt, waarin hij vanuit historisch perspectief heel fraai laat zien hoe bijzonder deze plek is. Met zijn enorme ervaring als architect en zijn grote liefde voor het Groninger land en Groninger boerderijen, weet hij zich als geen ander raad met de plannen voor de restauratie en herbestemming van Hoog Hammen. Die liefde voor het Groninger erfgoed bindt ons helemaal in dit project, dat is een grote kracht, heel bijzonder. Inmiddels is ook de laatste bewoner – Jan Broekema – alweer een paar keer op bezoek geweest. Hij kan alle vragen van mijn vader beantwoorden, zo’n levende bron is fantastisch natuurlijk. En ik vind het gewoon heel ontroerend als ik voor de caravan in de voortuin zit met Jan Broekema naast me, met een glaasje appelsap in de hand het ene na het andere prachtige verhaal uit het verleden vertellend, het oranje licht van de ondergaande zon op zijn gezicht…”
Michel de Boer ziet zich als bestuurder van de Stichting als ‘mede-katalysator’ van het project:
“Van Leanne hoorde ik voor het eerst over de boerderij die ik kende van de serie Hollands Hoop. Ik was enorm verbaasd te horen dat de boerderij verloren zou dreigen te gaan. Zo’n fantastisch pand op zo’n fantastische plek, daar moet toch iets mee kunnen. Als eerste dacht ik aan een project met Groningse wiet ter compensatie van Gronings gas. Vanaf dat moment begon het dromen en werden plannen concreter; samen met Leanne en Marleen bedachten we ideeën als een kwaliteitsrestaurant, een cultureel podium, een bed- and breakfast en gebruik van de grond op basis van bio-inclusieve landbouw. Afgelopen periode hebben we met verschillende partijen gesproken die ons enthousiasme deelden. Ik vind het mooi om binnen de Stichting een gedeelde katalysator te zijn, om dingen te laten gebeuren. Dat sluit ook aan bij mijn werk – ik organiseer trainingen en vind het prachtig mooie nieuwe dingen neer te zetten. Als dit lukt, en daar geloof ik in, hebben we echt iets moois neergezet.”
Marleen Schoonen heeft zich als voorzitter van de Stichting vastgebeten in dit project:
“Als geboren en getogen Brabander moest ik tien jaar geleden, toen ik naar Groningen verhuisde, wel even wennen aan het hoge Noorden, ik was nooit verder dan Zwolle geweest… Intussen ben ik mijn hart verloren aan het prachtige Groningse landschap. Ik trek er dan ook regelmatig op uit om te fotograferen. Mijn eerste kennismaking met Hollands Hoop was het vastleggen van de boerderij, ik was onder de indruk van de schoonheid en de sfeer. Opgeleid als wetenschapper ben ik nieuwsgierig en kan ik me helemaal vastbijten in een onderwerp. Dit project leent zich daar uitstekend voor. Vanuit de Stichting maak ik me er graag hard voor Hoog Hammen en de omliggende grond weer tot trots van de omgeving te maken.”
Annet Wessels, geboren in Overschild en enthousiast vriendin van de Stichting:
“In 1968 ben ik in Overschild geboren. Mijn vader was in 1958 in het dorp komen wonen, toen de brug bij Woltersum er nog was. Toch dacht ik in eerste instantie niet aan het streekje bij De Hammen toen ik hoorde dat de serie Hollands Hoop in een boerderij bij Overschild was opgenomen. Ik kwam voor het eerst op de boerderij met Leanne en was meteen verkocht. De hele sfeer van zo’n oude boerderij vind ik geweldig. Mijn ouders zijn in een boerderij opgegroeid, mijn beide opa’s waren boer. Ik logeerde vroeger bij mijn oom en tante in Hoeksmeer. Ik zou het mooi vinden als Hoog Hammen weer de goede staat terugkrijgt, maar niet zo gelikt. Dat geldt wat mij betreft ook voor de tuin. En het omliggende land, ja, die plannen zijn prachtig: natuur, toegankelijk voor wandelen, fietsen…. Voor de invulling van de boerderij zou dagbesteding ook heel mooi zijn, voor mensen die op de gewone arbeidsmarkt moeilijk aan het werk komen. Deze plek ook toegankelijk maken voor deze groep, dat lijkt me echt een mooie maatschappelijke functie. In het dorp Overschild is natuurlijk niet zo heel veel en dat hoeft ook niet. Maar dan zo’n prachtig centrum, hier in het buitengebied, waar de Schildjers zich wel echt betrokken bij voelen: dat zou fantastisch zijn.”
Hoog Hammen een parel in het landschap
Door Jan HF Giezen, architect
Toen ik door de Stichting gevraagd werd om mee te denken over de realisering van de doelstelling van de Stichting, ben ik mij gaan verdiepen in de geschiedenis van Hoog Hammen.
Het landschap
Hoog Hammen ligt in het oude stroomgebied van de Fivel. De Fivel slingerde eeuwenlang door het laaggelegen gebied van de regio Duurswold. Door bestudering van de oude kaart zie je dat de Fivel
vlak langs Hoog Hammen liep. Oude kaarten geven tevens aan dat Hoog Hammen is gebouwd op een huiswierde, om bij hoog water de voeten droog te houden toen de invloed van eb en vloed nog merkbaar was. Geschiedbeschrijvingen geven aan dat er waarschijnlijke meerdere boerderijen hebben gestaan.
De opeenvolgende oude kaarten geven tevens aan dat het laaggelegen veengebied systematisch vanuit de hoger gelegen delen is ontgonnen, waarbij het klooster Wittewierum een grote rol heeft gespeeld. Kortom: Hoog Hammen kent een heel rijke ontstaansgeschiedenis.
De topografische kaarten van 1974 t/m 2020 geven aan dat in die periode de herkenbare historische ontginningsgeschiedenis geheel uit het landschap is verdwenen. Bij de herstructurering van het landschap rond Hoog Hammen wordt er door de Stichting ingezet op het terugbrengen van verdwenen landschapselementen, zoals sloten en niveauverschillen en bossages, die de biodiversiteit ten goede komen. Een ander gebruik van de gronden kan daaraan ook een bijdrage leveren.
De boerderij
Ooit was Hoog Hammen een Oldambsterboerderij, waarbij wonen en werken onder één dak waren ondergebracht. De huidige boerderij is gebouwd in 1869. In die jaren is het voorhuis verbouwd tot een dwarshuis, naar het ontwerp Willem van der Heide, tevens architect van vele monumenten in de stad Groningen. Wie de boerderij betreedt, aanschouwt een bijzonder interieur. Groningen kent veel monumentale boerderijen, maar veel interieurs zijn in de loop der tijd gemoderniseerd en veel waardevolle interieuronderdelen zijn daarmee verdwenen, zoals: bedsteden, vloertegels, plafonds, schouwen en blinden. De laatste bewoner vertelde dat er sinds de bouw van Hoog Hammen aan het interieur op een paar kleine verbouwingen na niets meer is veranderd. Dat maakt Hoog Hammen uniek.
De tuin
Wie de luchtfoto van Hoog Hammen uit de jaren vijftig bekijkt, ziet een parel in het landschap.
De boerderij is omgeven door een gracht en rond de boerderij ligt een prachtige slingertoen, zoals die in die jaren bij vele boerderijen werden aangelegd. Naast de slingertoen is het boerenerf ingericht met een moestuin en een boomgaard.
Op weg naar een nieuwe inspirerende situatie
De afgelopen jaren is door achterstallig onderhoud en aardbevingsschade de uitstraling van Hoog Hammen sterk onder druk komen te staan. Ik heb mij daarom ingezet om Hoog Hammen weer de allure te geven die het verdient. Het vertrekpunt bij het ontwerp van alle planonderdelen is daarbij dat het oude inspiratie is voor het nieuwe.
De Stichting Hoop voor Hoog Hammen heeft tot doel het behoud, herstel en de restauratie van de boerderij Hoog Hammen, samen met de omliggende grond. De Stichting is in gesprek met een veelheid aan partijen voor de financiering van deze plannen, en voor de mogelijke commerciële, maatschappelijke en culturele invulling. Er is ook een voorstel ingediend bij Toukomst.
Meer informatie? www.hoopvoorhooghammen.nl of hoopvoorhooghammen@gmail.com